اخبار جوانرود
شهرستان جوانروداخبار جوانرود
شهرستان جوانرود
آشنایی با اورامانات
پیشینه تاریخی اورامانات
واژه اورامان یا هورامان از دو بخش «اهورا» و «مان» به معنى خانه، جایگاه و سرزمین تشکیل شده است. پس اورامان یعنى سرزمین اهورایى و جایگاه اهورا مزدا. «هور» معنى دیگرى هم دارد.
هور در اوستا به معنى خورشید است. هورامان را مى‌توان جایگاه خورشید هم معنى کرد. جنوب شرقى شهر مریوان روستایى به نام «اورامانات تخت» قرار دارد که جاده‌اى به طول هفتاد و پنج کیلومتر آن را به شهر مریوان متصل مى‌کند. اگر با یک حساب سرانگشتى حفظ اصالت و فرهنگ ابیانه‌اى‌ها و معمارى ماسوله را کنار هم قرار و گسترش دهیم جواب صورت مسئله ما روستاى اورامانات تخت خواهد بود. این روستا را هزار ماسوله مى‌نامند. زیرا معمارى آن همانند ماسوله است. حیاط هر خانه بام خانه‌اى دیگر است، اما با وسعتى بیشتر.
معمارى اورامانات و سرسبزى این منطقه کوهستانى رویاى پله‌هایى به سمت بهشت را متصور مى‌کند. خانه‌هاى این روستا با سنگ و اغلب به صورت خشکه و به صورت پلکانى ساخته شده است. مردم منطقه معتقدند اورامانات تخت زمانى شهرى بزرگ بوده و مرکزیتى خاص داشته به همین دلیل از آن به عنوان تخت یا مرکز (حکومت) ناحیه‌اى اورامان یاد مى‌کرده‌اند. به غیر از وضعیت خاص روستا از نظر معمارى، موقعیت چشمه‌هاى پرآب، مراسم خاص و آداب و رسوم و وجود مقبره و مسجد پیر شالیار و به ویژه جمعیت و تعداد سکنه قابل توجه آن نشانگر اهمیت منطقه از زمان ساسانى است. پوشاک کردى آمیزه‌اى از رنگ و نقش است. در کجا و چگونه مى‌توان زیباترین رنگ‌هاى دنیا را در کنار هم دید. لباس مردم اورامانات کردى است. پیش از ورود پارچه و کفش‌هاى خارجى و سایر منسوجات داخلى به استان کردستان، بیشتر پارچه‌ها و پاى افزار مورد نیاز آنها توسط بافندگان و دوزندگان محلى بافته و ساخته مى‌شده است.
ساخت پاى افزار «گیوه» یا «گلاش» یا «کالى» بر عهده اوراماناتى‌ها و مردم و آبادى‌هاى هجیع، نودشه، بوده و بافت را مردم آبادى‌هاى نوسود شهرستان پاوه بر عهده داشته‌اند. جولایى، بافت، پارچه و انواع منسوجات مانند بوزو، ربال، جاجیم، بره بوشمین، موج، جوراب، دستکش، زنگال و کلاء انواع دستبافت‌هاى این منطقه هستند. مردان کرد اورامانى چوخه، پانتول، ملکى شال، دستار، فرنجى و کله بال و زنان آن جانى، کلنجه، شال، کلاه و کلله مى‌پوشند. انواع این لباس‌ها با زیورآلات مختلف تزئین شده‌اند و رنگارنگ هستند. قارچ، کرفس، کنگر، ریواس، خوژه، پنیر، شیر، عسل، گردو، انجیر موادغذایى این منطقه را تشکیل مى‌دهند. پلو، «دوغه وا» یا آش دوغ، ساوار، گردول، ترخینه، دوختن یا آش گزنه، هتیمچه با گوشت گوسفند، شدروا، گرما، رشته پلو، رشته رون یک آبه، پرشین، شلغم ترش، و کلانه، از غذاهاى اورامانى است.
از تولیدات هنرهاى سنتى مثل گلیم، سجاده، نمد، سبد، گیوه به عنوان سوغات این محل نام برد. اما دلیل دیگرى به غیر از درمان و سیاحت در یک منطقه سنتى براى سفر وجود دارد. میراث فرهنگى و کهن ایران زمین مى‌تواند دلیلى براى کشش مسافران به شهر‌هاى مختلف باشد. هخامنشیان و شکوه شان زبانزد و مایه افتخار ایرانیان است
موقعیت جغرافیایی
منطقه هورامان ناحیه ای کوهستانی که به لحاظ زبانی و سابقه تاریخی جایگاه ویژه ا ی در جمع ساکنان مناطق کردنشین دارد، دو بخش شمالی شهرستان پاوه (بخش مرکزی و بخش نوسود)، بخشی از استان کردستان( شامل مریوان و مناطق اطراف آن)، و مناطقی از کشور عراق را در بر می گیرد. آن بخش از منطقه هورامان که در داخل مرز های کشور ایران قرار دارد. خود به دو بخش هورامان تخت و هورامان لهون قابل تقسیم است. از مقایسه نقشه ی تقسیمات کشوری و موقعیت ویژه منطقه هورامان می توان در یافت که منطقه هورامان تخت به تمامی، در استان کردستان و منطقه هورامان لهون به تمامی در استان کرمانشاه قراردارد.
شهرهای مهم اورامانات
- پاوه: شهرستان پاوه حدوداٌدر 120 کیلومتری شمال غربی استان کرمانشاه واقع گردیده است. که از شمال و شمال شرقی به استان کردستان، از جنوب و جنوب غربی به شهرستان جوانرود و از غرب و قسمتی از شمال غربی به کشور عراق محدود میگردد. این شهرستان با وسعت 1260 کیلومتر مربع با 19/5 درصد کل مساحت کرمانشاه شامل سه بخش، هشت دهستان و حدود 135 روستا(شامل 84 روستای مسکونی و 51 روستای خالی از سکنه) می باشد.بخشهای مختلف آن عبارتند از بخش باینگان شامل دهستانهای شیوه سر، کلاشی، ماکوان، بخش نوسود شامل دهستانهای سیروان، شرام، بخش مرکزی شامل دهستانهای شمشیر-هولی و منصور آقایی می باشد.شهر پاوه در محدوده 35 درجه و دودقیقه تا 35 درجه و سه دقیقه عرض شمالی و 46 درجه و 21 دقیقه تا 46 درجه و 23 دقیقه طول شرقی در ارتفاع حدود 1525 متری از سطح دریا قرار گرفته است.
- مریوان : واقع در استان کردستان با جمعیتی برابر با185116 نفر
- سروآباد : واقع در استان کردستان
- ته ویله: واقع در شمال شرقی شوشمه و نوسود
- بیاره: واقع در شمال ده ر گا شیخان و غرب هانه گه رمه له
شهرها و روستاهای هورامی زبان در کردستان عراق
- ته ویله: واقع در شمال شرقی شوشمه و نوسود
- پالانیا: واقع در شمال شوشمه و نوسود
- سو سه کان: واقع در غرب ته ویله
- ده ره تفی: واقع در غرب سو سه کان
- به لخه: روستای بزرگی واقع در شمال غربی ته ویله
- ده ر گا شیخان: واقع در شمال به لخه
- بیاره: واقع در شمال ده ر گا شیخان و غرب هانه گه رمه له
- ده ره قه یسه ر : واقع در غرب بیاره
- خه ریانی: واقع در غرب بیاره
- خه ر گیلان: تقریبا واقع در شمال غربی بیاره
- زه رده هال یا بنجه دری: واقع در شمال شرقی بیاره
- نارنجله: واقع در شمال بیاره
- گولپ: واقع در شمال بیاره
- باخه کون: واقع در شمال بیاره
- گه چینه: واقع در شمال غربی که یمنه و شرق باخه کون
- سه ر گه ت: واقع در شمال که یمنه
- هانه ی دن: واقع در شمال که یمنه
- ده ره ی مه ر: واقع در جنوب ده رکی ایران
- زه لم: واقع در غرب دزلی
- ها نه ی قول: واقع در جنوب غربی دزلی
- ئیلانپی: واقع در شمال غربی دزلی
- احمد ئاوا: واقع در غرب زه لم
ناحیه هورامان کوهستانی و پر برف و باران است. میزان بارندگی سالیانه حدود 800-900 میلی متر می باشد. بخش اعظم این بارش به صورت برف و در قلل و دامنه کوهها صورت میگیرد.
سابقه تاریخی و اعیاد رسمی
هورامان سرزمینی باستانی است؛ این سرزمین، دست کم ، از زمان ورود آریایی به ایران، جزو مناطقی بوده که اقوامی که در آن سکونت داشته اند. و آنطور که از شواهد بر میآید، در دوران حکومت های مختلف که ، از آن زمان به بعد، بر نواحی از ایران حکم رانده اند، همچنان اقوامی(به ویژه اقوام کرد) را در خود جای داده است. چرم نبشته های اورامان(هورامان) که قدمت شان به حدود قرن اول میلادی می رسد، شاهدی بر قدمت این سرزمین(دست کم تا قرن اول میلادی) هستند. این سرزمین، در حال حاضر، محل سکونت کردهای هورامی زبان ایران و عراق است.با توجه به مسلمان بودن و معتقد بودن هورامی های به آئین اسلام اعیاد رسمی آنان نیز همانند عید های مبارک و مقبول دنیای اسلام میباشد . عید سعید فطر(رمضان) و عید سعید قربان و در کنار این دو عید مهم، ماه مولود پیامبر اکرم در این منطقه محترم و برگزاری مراسم های میلاد رسول اکرم(ص) معمول و مرسوم میباشد. مردم هورامان شافعی مذهب هستند . مردم هورامان کرد و یه گویش هورامی(اورامی) تکلم میکنند. مکنزی: هورامی گویشی از گورانی، و همانگونه خواهیم دید، احتمالا ، باستانی ترین گویش آن ، و گویشی است که کمتر از گویش های دیگر دچار دگرگونی شده است.
طریقه نقشبندیه و مشایخ
تاریخ ابتدای طریقه نقشبندیه به اوایل قرنهای اسلامی بر میگردد. و در طول سده های گوناگون ، نام آن تغییر یافته است. در این طریقه ، گرچه نام ((شاه نقشبند)) شهرت بیشتری دارد، اما نقشبندیان ، به پیش از او میرسند. و طریقه او ، به حقیقت ، دنباله طریقه ((خواجگان)) است.
خواجه بها الدین محمد بن محمد اویسی بخاری، مشهور به شاه نقشبند، متولد در روستای ((قصر عارفان)) در یک فرسنگی شهر بخارا، به سال 718 ه ق ، و متوفی در همانجا به سال 791 . وی گرچه دست پرورده سید امیر کلال (772 ه ق) بود.، امادر واقع، اویسی و مستفیذ از روحانیت عارف بزرگوار((خواجه عبدالخالق غجدوانی است. شاه نقشبند، سه اصل به اصول هشتگانه غجدوانی افزود. و با الهام از روح او، مامور به تلقین ((ذکر خلفی)) شد و ذکر جهر را منسوخ کرد. آرامگاهش ، هنوز پا بر جا و مزار عاشقان است. طریقه نقشبندیه، به او نسبت دارد.
طریقه نقشبندی، برسنت و شریعت و دوری از بدعت استوار است. و تاکید دارد و همین ، باعث شده است که در شرق و غرب جهان اسلام، گسترش یابد و به خصوص ، روش عرفانی علما و فضلا و ادبا و فقهای اسلام بشود.
سالک مبتدی و مرید در طریقه نقشبند ، انسانی پایبند به شریعت اسلا م و سنت پیامبر (ص) و پرهیزنده از بدعت است، وی ، باید این 11 اصل را رعایت کندو دارا شود:
1 -هوش در دم 2- نظر بر قدم 3- سفر در وطن 4- خلوت در انجمن 5- یاد کرد 6- بازگشت 7- نگاهداشت 8- یادداشت 9- وقوف زمانی 10- وقوف عددی 11- وقوف قلبی
یکی از مرشدان و بزرگان نقشبندی، مولانا شاه غلامعلی عبدالله دهوی(1240-1158 ه ق) است. عارف و دانشمند بزرگ کرد، ضیاالدین ابوالبها مولانا خالد ذوالجناحین شهروزی(1242-1193 ه ق) با راهنمایی یکی ازمریدان او در سال 1222 ه ق به دهلی در هندوستان می رود. و پس از یکسال ، با اخذ طریقه و اجازه ارشاد از شاه عبدالله ، به کردستان باز میگردد. و به ارشاد و تبلیغ طریقه نقشبندی می پردازد. یکی از جانشینان بسیار نامی مولانا خالد (( شیخ عثمان سراج الدین نقشبندی ) است. او در سال 1195 ه ق در در روستای ((ته ویله)) در کردستان (عراق) متولد شد. و پس از رسیدن به سن بلوغ، به تحصیل علوم دینی آغازید. وی برای ادامه تحصیل علوم دینی، چند سالی را هم در بغداد ماندگار شد و در سال 1228ه ق ؛ در شهر سلیمانیه عراق به عنوان اولین خلیفه مولانا ، اجازه خلافت و ارشاد گرفت. شیخ عثمان ، پس از چند سال ، به اورامان((هه ورامان)) بر میگردد و در روستای مسقط الراس خویش و گاهی در مناطق اطراف آن ، تا سال وفاتش (1283 ه ق) به ارشاد مشغول می شود.شیخ عثمان شش فرزند پسر داشت که چهار نفر از آنان و همچنین نوه های ایشان ، به مقام خلافت و ارشاد رسیدند و هر کدام در جایی به ارشاد طریقه نقشبندی پرداخته اند.
- 1. حاج شیخ محمد بهاء الدین، شیخ علی حسام الدین
- 2. حاج شیخ عبدالرحمن ابوالوفا
- 3. شیخ عمر ضیاء الدین، شیخ محمد نجم الدین، شیخ محمد علاء الدین
- 4. حاج شیخ احمد شمس الدین
شیخ محمد عثمان سراج الدین:
فرزند شیخ محمد علاء الدین، (متولد 1314 ه ق)،(1275 ه ش) در روستای صفی آباد واقع در 5 کیلومتری شهر جوانرود،( وفات11 بهمن سال 1375 ه ش) در استانبولِ ترکیه، و مدفون در خانقاء و دارالارشاد خویش در استابول
طریقه قادریه و مشایخ
پایه گذار طریقت قادریه ، شیخ عبدالقادر گیلانی، می باشد. ایشان در سال 470ه ق و به قول دیگری 471 ه ق تولد یافته است. شیخ عبدالقادر در اصول پیرو ابی الحسن اشعری و در فروع تابع امام شافعی(رض) و امام احمد حنبل(رض) است.در نزد صوفیان هند، ترک و عراق صاحب کرامت میباشد.
درپاوه خاندان خالصی که بزرگ آنها شیخ نصرالدین خالصی بوده است ، روز شنبه 26/9/1356 هجری شمسی وفات کرد. و اکنون فرزند ایشان حاج شیخ طه خالصی ، به ارشاد مشغول میباشند. ((افراد دیگری هم در منطقه به ترویج قادریه اشتغال دارند از جمله: شیخ حسین هاشمی حسینی، از سادات برزنجه، در ده شاه ولد بخش ازگله حاج شیخ نجم الدین هاشمی در بخش ازگله و شیخ محی الدین هاشمی در دار زنگنه ی ازگله ، دو نفر اخیر هم از سادات برزنجه هستند. در قریه ی نجار نیز ملا شیخ محمد فرزند شیخ قادر از خاندان طالبانی، به ارشاد مشغول است.))
پیر شالیار
در این مراسم که هرساله و در اواسط بهمن‌ماه در اورمان تخت و در کنار مرقد پیرشالیار برگزار میشود هزاران نفر از مشتاقان و علاقمندان این مراسم برای گرامیداشت پیرشالیار گرد هم جمع می شوند.
پیرشالیار کیست ؟
پیرشالیار فرزند جاماسب یکی از رهبران و مغان آیین زردشت بوده که در اورامان میزیسته است ، وی مردی دانا و آگاه با طبعی روان بود . ایم مغ کتابی را به نام مارفه‌تو پیرشالیار (معرفت پیرشهریار) به لجهه کردی اورامی به نظم در آورده است مشتمل بر امثال و حکم و پند و اندرز با ذکر نکاتی چند از آداب و رسوم آیین باستانی و تاکید و توصیه در جهت حفظ و نگهداری آن . نسخه این کتاب اکنون کمیاب است و فقط عبارات و ابیاتی از آن را برخی از مردم آن سامان در حفظ دارند و در مواردی به جای مثل به کار می برند .
در این کتاب منظوم ، بعد از هر دو بیت ، بیتی تکرار شده است به این مضمون :
گوشت جه واته‌ی پیرشالیار بوو هوشت جه کیاسته‌ی زانای سیمیار بوو
(به گفته پیرشهریار گوش بده ، و برای درک نوشته زردشت دانا و هوشیار باش )
چندبند از آن منظومه :
داران گیان‌داران ، جه‌رگ و دل به‌رگه‌ن گایی پر به‌رگه‌ن گایی بی به‌رگه‌ن
که ره‌گ جه هیلین ، هیلی جه که‌رگه‌ن رواس جه رواس ورگه‌ن جه ورگه‌ن
( درختان جان دارند ، جگر و دلشان برگ است ، گاهی پر برگ و گاهی بی برگند . مرغ از تحم است ، و تخم از مرغ روباه از روباه است و گرگ از گرگ)
وه‌وری وه‌وارو ، وه‌وره‌وه‌رینه وریسه ، بریو چوارسه رینه
که‌رگی سیاوه هیلیش چه‌رمینه گوشلی مه مریو دوی درینه
( برفی می باره که برف خوره است ، و رسن که پاره شود چهارسر پیدا می‌کند ، ماکیان سیاه ، تخمش سفید است ،دیگچه که سوراخ شد ، دودر پیدا می کند )
برخی از دانشمندان کرد معتقدند که پیرشالیار در اواخر زندگی دین اسلام را قبول کرده و کوشیده تا مردم این سامان را با این آیین مبین آشنا سازد ،اما توفیقی حاصل نکرده است و در اواخر قرن پنجم رو در نقاب خاک کشیده است . اما از روی قراین این پیرشالیار(پیراول) در اواخر قرن اول می زیسته و برهمان عقیده و آیین کهن تا واپسین دم باقی مانده است ، زیرا اولا در قرن چهارم و پنجم و حتی سوم دین اسلام در سراسر منطقه اورامان گسترش پیدا کرده ، و همه اهالی این دیار گرویده اسلام شده اند ، ثانیا اسلام آوردن پیرشالیار اول نیز نمی تواند مقرون به صحت باشد وگرنه منظومه خود را با همان مضامین که حاکی از مجوسیت اوست باقی نمی گذاشت بلکه آن قسمت را که مربوط به آیین کهن و توصیه در باره حفظ آن و نگهداشت آن است تغییر میداد همچنانکه پیرشالیار دوم که مسلمان بوده دست به این کار زده است .
علماء و اساتید
ملا بهاءالدین دزآوری:
ملا بهاء الدین در سال 1294ه ق در روستای دزآور اورامان از توابع پاوه بدنیا آمد.این بزرگوار در 1368ه ق در بیاره به وصال جانان شتافت ودر پشت مقبره شیخ ضیاءالدین عمر به خاک سپرده شد.
ملا عبدالله دشی مفتی اعظم کردستان:
دانشمند فاضل مشهور صاحب علم و فضل فراوان ادیب نکته دان، ملا عبدالله ابن محمود، صالح و زاهد از اهالی قریه دشه اورامان بوده است.ایشان در سال 1280 در دشه بدنیا آمده است.اساتید ایشان علامه حاج عمر افندی اربیلی، حاج ملا احمد نودشی و... و طلاب ایشان : ملا محمد رشید مریوانی، پسران دانشمندشان ملا محمود مفتی اعظم کردستانی، ملا خالد مفتی اعظم کردستانی، ملا محمد مهری، ملا محمد رشید،ملا محمد صدیقی و... استاد در سال1341 در سنندج رحلت فرمودند، و پسران مستعدشان راه پدر را در خدمت به اسلام و سنت پیامبر و مسلمین ادامه دادند و توفیق یافتند.
ملا خضر رودباری:
او یکی از علمای بزرگ و ادبای برجسته است که در قریه رودبار اورامان در حدود 1140 هجری تولد یافت . اساتید ایشان: شیخ وسیم کبیر تختی مردوخی، و.... این استاد جلیل در سال 1200 وفات یافته است. خداوند بیامرزش.
ملا عبدالصمد هجیجی:
او در قریه هجیج اورامان در حدود سال 1260 تولد یافت. دو تن از پسران ایشان ملا عارف و ملا عبدالواحد نیز از دانش و معرفت پدر بهره برده و به خدمت همت گماشتند.ملا عبدالصمد در سال 1322هجری فوت نمود.
حاج ماموستا محمد زاهد ضیایی پاوه ای:
حاج ملا زاهد بن حاج ملا صلاح الدین ابن ملا لطف الله ابن حاج عوض از اهالی پاوه از توابع کردستان سنندج و فعلاٌ تابع باختران(کرمانشاه) است. جدش حاج عوض از مریدان شیخ عثمان سراج الدین طویلی است و کرامات و خوارقی مشهور دارد. و پدرش ملا صلاح الدین از مریدان شیخ عمر ضیاءالدین و اهل طاعت و تقوی بوده است. و خود ملا زاهد از مریدان مرحوم شیخ علاء الدین بن ضیاءالدین است. پدرش وقتی فوت کرد، او به حد بلوغ نرسیده بود. و در قصبه پاوه مشغول خواندن درس بود. بعد ها مبادی علوم را طی کرد و در مدارس نقاط مختلف در پی علم به گردش و تحمل زحمات فراوان تن داد و به قریه بیاره آمده مدتی در مدرسه آنجا مقیم بود و درس خواند، سپس به اطراف سلیمانیه نیز رفت و نزد ملا محمد مشهور به رئیس در قریه گه لا له از توابع چوارتا مدت زمانی اقامت و استفاده کرد. و در اواخر تحصیلش به بیاره بازگشت. و قسمتی از کتاب تقریب المرام شرح تهذیب الکلام را در آنجا خواند، و اجازه علم را از محضر مبارک استاد ملا عبدالکریم مدرس گرفت، و به پاوه برگشت و مدرس طلاب گردید و برای مسلمانان موعظه کرد، و خداوند او را در خدماتی که در راه دین انجام داد موفق فرمود، و همچنین او در اداء فریضه حج توفیق یافت و ایشان در محل مرجع فتوای دینی در پاوه خدمت نمودند، حاج ماموستا روز 4 اردیبهشت سال 1373 در سن هشتاد و هشت سالگی به وصال جانان شتافت، و پس از نیم قرن خدمت و تبلیغ و تدریس و مدیریت و صیانت ، به سوی آشیان جانان بال گشود و به ملکوت اعلی پیوست و در مزارستان سرده( مرقد عارف نامدارحاجی عوض) به خاک سپرده شد. عاش سعیداً و مات سعیداً
ملا عنایت الله دشی :
مرحوم مبرور ملا عنایت الله دشی فرزند عبدالعزیز در حدود سال 1250 هجری شمسی قریه دشه از توابع هورامان به دنیا آمد.اساتید ایشان: ملا عبدالله دشی مفتی کردستان، ملا عزیز رخزادی،و..ملا عنایت الله در سال 1343 در سن 93 سالگی به لقا الله پیوست.
یوسف صدیقی شاهویی گورانی :
عالم عامل یوسف صدیقی از مردم اورامان کردستان فرزند قاضی محمود بن کمال الدین گورانی و از عشیره ای به نام رویسی است. ایشان در سال 1000 هق جان را به جان آفرین تسلیم کرد. تالیفات ایشان: حاشیه بر شرح عقاید، حاشیه بر شرح خطایی، حاشیه بر تفسیر بیضاوی، و رساله ای در علم منطق
خاندان علماء نودشه :
- 1. ملا احمد(اول) مفتی اعظم کردستان عراق(مشهور به حاج ماموسا ی نودشه)
- 2. ملا عبدالرحمن (متولد1190 ه ق- در سال 1256 ه ق به سلیمانیه رفته و مفتی آنجا گردیده)
- 3. ملا احمد(1227 ه ق در نودشه پاوه متولد- فرزند ارشد ملا عبدالرحمن- 1302 ه ق فوت نمود)
- 4. ملا زین العابدین( فرزند ملا احمد بن ملا عبدالرحمن، مدفن مبارکش در نودشه میباشد.)
- 5. ملا اسعد ، ملا بهاالدین( فرزندان فاضل ملا زین العابدین)
- 6. ملا عارف(1263 ق در نودشه متولد- فرزند ملا احمد نودشی-1331 ق در سنندج فوت فرموده است)
- 7. ملا محمد ( 1294 ق در نودشه متولد- فرزند ملا احمد نودشی- 1308 ش به دعوت حق لیبک گفت)
- 8. ملا جلال الدین (فرزند ملا عبدالرحمن- در نودشه متولد و در دگاگا فوت فرمود.)
- 9. ملا عصام الدین، ملا عبدالقادر، ملا قطب الدین( فرزندان ملا جلال الدین)
- 10. ملا فضل الدین( فرزند ملا عبدالرحمن، در سنندج به دار فانی را وداع گفتند.)
- 11. ملا عبدالرحیم، ملا عبدالغفور( فرزندان عالمِ ملا فضل الدین)
- 12. ملا محمد(فرزند ملا عبدالرحمن، در سلیمانیه ماندگار و از اولاد ایشان اطلاعی در دست نیست.)
- 13. ملا عصام الدین جلالی( فرزند ارشد عالم فاضل ملا جلال الدین)
شعرو شاعران
مولوی کُرد(تاوگوزی)
سید عبدالرحیم فرزند ملا سعید نوه ملا یوسف جان فرزند ملا ابوبکر مصنفی چوری که منتسب به سید محمد زاهد که معروف به پیر خدر شاهو است می باشد . تخلص شعری وی ( مه عدوومی ) است و در فرهنگ و ادبیات کردی به مولوی مشهور است .مه وله وی (مولوی ) در سال 1221 هجری قمری در روستای سرشانه ( سه رشانه ) در منطقه تاوه گوز کردستان عراق در خانواده ای فرهنگی - دینی چشم به جهان گشود . در کودکی همراه با خانواده به روستای بیژاوه نزدیک شهر حلبچه می رود و در آنجا نزد پدر قرآن می آموزد همزمان کتاب های مقدماتی فارسی و صرف و نحو عربی را نیز آموخته است . پس از آن همچون بسیاری از طلبه های کردستان برای فراگیری علم به شهر پاوه رفته است و پس از فراگیری علوم در شهر پاوه به چور از توابع مریوان رفته و پس از آن به سنه (سنندج ) رفته و در مسجد وزیر به تحصیل علوم زمان پرداخته است سپس به بانه و پس از آن به سلیمانی ( سلیمانیه ) رفته ور در مسجد گه وره ( بزرگ ) آن شهر از خدمت عالم بزرگ شیخ معروف نودی استفاده نموده است سپس به مسجد جامع حلبجه رفته و از وجود شیخ عبدالله خه رپانی استفاده نموده بعد از ان به قه لای جوانرود رفته و پس از آن دوباره به سنه (سنندج ) رفته و در مسجد دار الاحسان مدتی بیشتر از بار اول راگذرانده است . سپس به سلیمانی ( سلیمانیه ) رفته و در خدمت ملا عبدالرحمن نودشه ای که مفتی سلیمانیه بوده و امام مسجد مه لکه ندی بوده است درس طلبگی را تمام کرده و موفق به اخذ اجازه از محضر ایشان گردیده است .
پس از آن به روستای چروستانه در اطراف حلبچه رفته و در آنجا به تدریس پرداخته است . پس از مدتی هوای تصوف اورا مجذوب کرده و گرفتار ذوق اهل معنا می گردد و بهمین دلیل به شهر ته ویله رفته و صوفی شیخ عثمان سراج الدین که خلیفه مولانا خالد نقشبندی بزرگ طریقه نقشبندی در کردستان می شود . و مدت زیادی را به عنوان مرید شیخ سراج الدین بسر می برد . پس از چند سال به روستای بیاویله نزدیک حلبجه می رود و پس از مدتی به روستای گونه رفته و چند سال نیز در آنجا می ماند . سپس به شه میران که در آن زمان تحت اداره شیخ علی عبابیلی بوده است می رود که شیخ علی احترام بسیار زیادی برای مولوی قایل بوده است اما پس از مدتی عثمانی خاله بدستور محمد پاشای جاف اداره شه میران را از شیخ علی گرفته و بهمین دلیل مولوی راهی روستای سه رشاته که زادگاه اوست می شود و در همان روستا دیده از جهان فرو می بندد .
مولوی در سالهای حیات خویش با چند حادثه و فاجعه سخت مواجه شده است ( آنگونه که از شعرهای او برمی آید ) اول سوختن کتابخانه مولوی که در آن کتابهای بسیار و نوشته ها و حتی دیوان شعر او می سوزد . دوم وفات عنبر خاتون همسر مولوی است که آنگونه که پیداست احترام و عشق زیادی به او داشته است . سوم از دست دادن بینایی بمدت هفت سال که همان باعث وفات و افول ستاره ای بی بدیل در آسمان شعر و ادب اورامان و کردستان می شود . سر انجام مولوی پس از 79 سال عمر سراسر با برکت در سال 1300هجری قمری دیده از جهان فرو بست . از مولوی آثار ارزشمندی بجای مانده است .
دیوان مه وله وی :
الفضیله : که شامل 2031 شعر عربی است و در سال 1285 هجری قمری آنرا به رشته تحریر در آورده است
العقیده المرضیه : مشتمل بر 2452 شعر کردی که در سال 1352 هجری قمری از سوی محی الدین صبری النعیمی در مصر بچاپ رسیده است . اولین بیت دیوان اینگونه آغاز می شود
زوبده ی عه قیده و خو لاصه ی که لام هه ر له تو بو توس ثه نای تام
الفوائح : که شامل 527 شعر فارسی است که همراه العقیده در سال 1352 توسط محی الدین صبری النعیمی در مصر بچاپ رسیده است . بجز این موارد کتابی در باره اصول طریقه نقشبندی از ایشان بجای مانده است .
صیدی هورامی
صیدی شاعر یزرگ اورامان در سال 1199 هجری تا سال 1265 هجری میزیسته است. و بیش از 1500 قطعه شعر دارد، بیشتر اشعارش به شیوه اورامی کهن اوستائی و فارسی بوده است. و اشعاری نیز به زبان عربی دارد. نامش ملا محمد سلیمان فرزند حاج سید محمد خانقاهی و در قریه خانقاه پاوه متولد گردیده و نزد بیشتر اساتید اورامان و حوالی شهر زورتلمذ و آخرین مراحل تحصیل را از محضر ماموستا جلال خورمالی استفاده و از حضور ایشان مجاز شده. صیدی پس از اتمام تحصیل به شهر اورامان تخت رفته و در آنجا ماندگار و متا هل گردیده و سمت مدرس علوم دینیه و امام جمعه و جماعت شهر اورامان تخت را داشته و ضمناً با کسب باغبانی امرار معاش مینموده است.
میرزا ئه ولقادر پاو ه یی
ایشان عبدالقادر بن محمد بن جعفر اهل پاوه که در سال (1240 قمری) چشم به دنیا گشود. مجموعه اشعار ایشان(دیوان میرزا ئه و لقادر پاوه یی) با گردآوری هادی سپنجی به چاپ رسیده است. میرزا از مریدان شیخ علی طالبانی بوده است. ایشان در سال( 1325قمری) در کرمانشاه وفات یافته و در قبرستان (قبر آقای کرمانشاه) به خاک سپرده شده است.
ملا فتح الله پاوه یی
از شعرای مهاجر و اهل فضل بوده ودر گروه مدرسین پاوه در استانبول بسر میبرده و گویا در همانجا بدرود حیات گفته. قرن سیزدهم
فکری پاوه یی
از شعرای پاوه و از علمای مهاجر به شهر استانبول است.
سید فتاح پاوه یی
فرزند سید مطلب و عموی سید بهاء الدین شمس قریشی((شمس الاشراف)) از سادات سرده پاوه است. و اشعاری از وی به جا مانده در مراثی و مناقب ودر طریقه نقشبیندیه صاحب سیروسلوک بوده است. در شعر مهجور تخلص میکرده است، از مرثیه ای که برای مرحوم حاج عوضِ عارف سروده، در سال یکهزارو دویست و هشتاد و هشت در قید حیات بوده است.
محزون
میرزا محمود مستوفی فرزند مرحوم میرزا شکرالله از سلسله مستوفیان پاوه . ایشان بسال 1252 شمسی در پاوه بدنیا آمدند، و در سال 1316 در زندان قصر فوت فرمودند.
سید محمد خانقاهی
سید محمد بن سید عبدالکریم خسته از سادان خانقاء پاوه در سن شصت سالگی در قریه تاء در سال 1300 قمری متوفی شده اند.
موسیقی وموسیقیدانان
موسیقی اورامی ، همچون دیگر جلوه های دیگر فرهنگ و هنر اورامان از تاثیر موسیقی فرهنگ های دیگر برکنار مانده و همچنان اصالت خویش را حفظ نموده است . این موسیقی های فولکلوریک دارای جمله هایی ساده ، با وسعت صوتی محدود به یک دانگ (تترآکورد ) و فرمی ترجیع بندی است که در اصطلاح موسیقی استروفیک ( چندین بند شعر که آنرا با یک ملودی واحد و مشخص می خوانند ) نامیده می شود . بیشتر ترانه های اورامی بصورت تبادل دو گروه خواننده یا تبادل خواننده و گروه -همراه با کف زدن - خوانده می شود موارد اجرای ناآگاهانه چند صدایی نیز در این موسیقی دیده می شود بدین گونه که پیش از پایان یافتن بند اول ، گروه یا خواننده دیگر بند بعدی را از نت دیگری آغاز می کند و در نتیجه چند لحظه ای دو صوت بطور همزمان در فواصل مختلف اجرا می گردد .موسیقی اورامان را می توان بدو گروه چپله و گوشی تقسیم کرد .
- 1. چپله : آهنگ هایی را شامل می شود که ریتمی مشخص دارند و همراه با کف زدن اجرا می شود
- 2. گوشی : این نوع ملودی های آواز مانندی را در بر می گیرد که ریتم منظم ندارند و اغلب به صورت آزاد اجرا می شوند و خوانندگان بهنگام اجرای موسیقی یک یا دو دست خود را روی گوش می گذارند تا تمرکز بیشتری بیابند . از جمله های این موسیقی می توان به سیاچمانه ، شیخانه ، مناجات و حالیات اشاره کرد
- 3. استاد سیاچمانه در دوره معاصر و اخیر استاد عثمان کیمنه ای است که مشهور عام و خاص مردم اورامان و حتی کردستان است و با صدایی گرم و رسای خود در حفظ و توسعه این موسیقی فولکلور نقشی اساسی ایفا کرده است .
منابع
- 1- سایت اینترنتی پاوه و اورامان (www.paveh.tk)
- 2- محمد علی سلطانی، حدیقه سلطانی، 1369، انتشارات صلاح الدین ایوبی،ارومیه
- 3- هادی سپنجی،دیوان میرزا ئه و لقادر پاوه یی
- 4- عثمان نقشبندی، بر پهنه یاد،1379، نشر کردستان
- 5- محمد رئوف توکلی، تاریخ تصوف در کردستان،1378،نشر توکلی
- 6- ملا عبدالکریم مدرس، دانشمندان کُرد در خدمت علم و دین، ترجمه احمد حواری نسب، مؤسسه اطلاعات
- 7- محمد علی سلطانی، تاریخ تسنن در کرمانشاه، تهران، نشر سُها،1380
