اورامانات

واژه اورامان یا هورامان از دو بخش «اهورا» و «مان» به معنى خانه، جایگاه و سرزمین تشکیل شده است. پس اورامان یعنى سرزمین اهورایى و جایگاه اهورا مزدا. «هور» معنى دیگرى هم دارد. هور در اوستا به معنى خورشید است. هورامان را مى‌توان جایگاه خورشید هم معنى کرد. جنوب شرقى شهر مریوان روستایى به نام «اورامانات تخت» قرار دارد که جاده‌اى به طول هفتاد و پنج کیلومتر آن را به شهر مریوان متصل مى‌کند. اگر با یک حساب سرانگشتى حفظ اصالت و فرهنگ ابیانه‌اى‌ها و معمارى ماسوله را کنار هم قرار و گسترش دهیم جواب صورت مسئله ما روستاى اورامانات تخت خواهد بود. این روستا را هزار ماسوله مى‌نامند. زیرا معمارى آن همانند ماسوله است. حیاط هر خانه بام خانه‌اى دیگر است، اما با وسعتى بیشتر.

معمارى اورامانات و سرسبزى این منطقه کوهستانى رویاى پله‌هایى به سمت بهشت را متصور مى‌کند. خانه‌هاى این روستا با سنگ و اغلب به صورت خشکه و به صورت پلکانى ساخته شده است. مردم منطقه معتقدند اورامانات تخت زمانى شهرى بزرگ بوده و مرکزیتى خاص داشته به همین دلیل از آن به عنوان تخت یا مرکز (حکومت) ناحیه‌اى اورامان یاد مى‌کرده‌اند. به غیر از وضعیت خاص روستا از نظر معمارى، موقعیت چشمه‌هاى پرآب، مراسم خاص و آداب و رسوم و وجود مقبره و مسجد پیر شالیار و به ویژه جمعیت و تعداد سکنه قابل توجه آن نشانگر اهمیت منطقه از زمان ساسانى است. پوشاک کردى آمیزه‌اى از رنگ و نقش است. در کجا و چگونه مى‌توان زیباترین رنگ‌هاى دنیا را در کنار هم دید. لباس مردم اورامانات کردى است. پیش از ورود پارچه و کفش‌هاى خارجى و سایر منسوجات داخلى به استان کردستان، بیشتر پارچه‌ها و پاى افزار مورد نیاز آنها توسط بافندگان و دوزندگان محلى بافته و ساخته مى‌شده است.

ساخت پاى افزار «گیوه» یا «گلاش» یا «کالى» بر عهده اوراماناتى‌ها و مردم و آبادى‌هاى هجیع، نودشه، بوده و بافت را مردم آبادى‌هاى نوسود شهرستان پاوه بر عهده داشته‌اند. جولایى، بافت، پارچه و انواع منسوجات مانند بوزو، ربال، جاجیم، بره بوشمین، موج، جوراب، دستکش، زنگال و کلاء انواع دستبافت‌هاى این منطقه هستند. مردان کرد اورامانى چوخه، پانتول، ملکى شال، دستار، فرنجى و کله بال و زنان آن جانى، کلنجه، شال، کلاه و کلله مى‌پوشند. انواع این لباس‌ها با زیورآلات مختلف تزئین شده‌اند و رنگارنگ هستند. قارچ، کرفس، کنگر، ریواس، خوژه، پنیر، شیر، عسل، گردو، انجیر موادغذایى این منطقه را تشکیل مى‌دهند. پلو، «دوغه وا» یا آش دوغ، ساوار، گردول، ترخینه، دوختن یا آش گزنه، هتیمچه با گوشت گوسفند، شدروا، گرما، رشته پلو، رشته رون یک آبه، پرشین، شلغم ترش، و کلانه، از غذاهاى اورامانى است.

از تولیدات هنرهاى سنتى مثل گلیم، سجاده، نمد، سبد، گیوه به عنوان سوغات این محل نام برد. اما دلیل دیگرى به غیر از درمان و سیاحت در یک منطقه سنتى براى سفر وجود دارد. میراث فرهنگى و کهن ایران زمین مى‌تواند دلیلى براى کشش مسافران به شهر‌هاى مختلف باشد. هخامنشیان و شکوه شان زبانزد و مایه افتخار ایرانیان است

موقعیت جغرافیایی 

منطقه هورامان ناحیه ای کوهستانی که به لحاظ زبانی و سابقه تاریخی جایگاه ویژه ا ی در جمع ساکنان مناطق کردنشین دارد، دو بخش شمالی شهرستان پاوه (بخش مرکزی و بخش نوسود)، بخشی از استان کردستان( شامل مریوان و مناطق اطراف آن)، و مناطقی از کشور عراق را در بر می گیرد. آن بخش از منطقه هورامان که در داخل مرز های کشور ایران قرار دارد. خود به دو بخش هورامان تخت و هورامان لهون قابل تقسیم است. از مقایسه نقشه ی تقسیمات کشوری و موقعیت ویژه منطقه هورامان می توان در یافت که منطقه هورامان تخت به تمامی، در استان کردستان و منطقه هورامان لهون به تمامی در استان کرمانشاه قراردارد.

شهرهای مهم اورامانات 

• پاوه:شهرستان پاوه حدوداٌدر 120 کیلومتری شمال غربی استان کرمانشاه واقع گردیده است. که از شمال و شمال شرقی به استان کردستان، از جنوب و جنوب غربی به شهرستان جوانرود و از غرب و قسمتی از شمال غربی به کشور عراق محدود میگردد. این شهرستان با وسعت 1260 کیلومتر مربع با 19/5 درصد کل مساحت کرمانشاه شامل سه بخش، هشت دهستان و حدود 135 روستا(شامل 84 روستای مسکونی و 51 روستای خالی از سکنه) می باشد.بخشهای مختلف آن عبارتند از بخش باینگان شامل دهستانهای شیوه سر، کلاشی، ماکوان، بخش نوسود شامل دهستانهای سیروان، شرام، بخش مرکزی شامل دهستانهای شمشیر-هولی و منصور آقایی می باشد.شهر پاوه در محدوده 35 درجه و دودقیقه تا 35 درجه و سه دقیقه عرض شمالی و 46 درجه و 21 دقیقه تا 46 درجه و 23 دقیقه طول شرقی در ارتفاع حدود 1525 متری از سطح دریا قرار گرفته است.
• مریوان :واقع در استان کردستان با جمعیتی برابر با185116 نفر
• سروآباد :واقع در استان کردستان
• ته ویله:واقع در شمال شرقی شوشمه و نوسود
• بیاره:واقع در شمال ده ر گا شیخان و غرب هانه گه رمه له

شهرها و روستاهای هورامی زبان در کردستان عراق 

• ته ویله:واقع در شمال شرقی شوشمه و نوسود
• پالانیا:واقع در شمال شوشمه و نوسود
• سو سه کان:واقع در غرب ته ویله
• ده ره تفی:واقع در غرب سو سه کان
• به لخه:روستای بزرگی واقع در شمال غربی ته ویله
• ده ر گا شیخان:واقع در شمال به لخه
• بیاره:واقع در شمال ده ر گا شیخان و غرب هانه گه رمه له
• ده ره قه یسه ر :واقع در غرب بیاره
• خه ریانی:واقع در غرب بیاره
• خه ر گیلان:تقریبا واقع در شمال غربی بیاره
• زه رده هال یا بنجه دری:واقع در شمال شرقی بیاره
• نارنجله:واقع در شمال بیاره
• گولپ:واقع در شمال بیاره
• باخه کون:واقع در شمال بیاره
• گه چینه:واقع در شمال غربی که یمنه و شرق باخه کون
• سه ر گه ت:واقع در شمال که یمنه
• هانه ی دن:واقع در شمال که یمنه
• ده ره ی مه ر:واقع در جنوب ده رکی ایران
• زه لم:واقع در غرب دزلی
• ها نه ی قول:واقع در جنوب غربی دزلی
• ئیلانپی:واقع در شمال غربی دزلی
• احمد ئاوا:واقع در غرب زه لم

ناحیه هورامان کوهستانی و پر برف و باران است. میزان بارندگی سالیانه حدود 800-900 میلی متر می باشد. بخش اعظم این بارش به صورت برف و در قلل و دامنه کوهها صورت میگیرد