جغرافیای انسانی کرمانشاه

جغرافیای انسانی کرمانشاه

جمعیت

نژاد

زبان گویش

گویش کردی کلهری

گویش کردی اورامی

گویش کردی سورانی

گویش لکی

مذهب

هنرهای سنتی کرمانشاه

گلیم بافی

موج بافی

پرده بافی

جاجیم بافی

قالی بافی

نمد مالی

ـ جمعیت :

بر اساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 جمعیت استان کرمانشاه بالغ بر 1778596 نفر بوده است که حدود 3 درصد از جمعیت کل کشور را شامل می شود و از این نظر در کل کشور دارای رتبه سیزدهم است . از این تعداد 35/59 درصد در نقاط شهری و 30/39 درصد در نقاط روستائی زندگی می کرده اند و بقیه جمعیت به صورت غیر ساکن می باشند . از جمعیت فوق 916310 نفر مرد و 862286 نفر آن زن بوده اند که در نتیجه نسبت جنسی 106 به دست می آید یا به عبارتی دیگر در این استان در مقابل هر 100 نفر زن ، 106 نفر مرد وجود داشته است . این نسبت در بین اطفال کمتر از یک سال برابر 107 نفر و در بزرگسالان 65 ساله و بیشتر معادل 137 نفر بوده است .از جمعیت این استان 14/4 درصد در گروه سنی 65 ساله و بیشتر قرار داشته اند . 14/55 درصد بین 15 تا 64 ساله و 71/40 درصد کمتر از 15 ساله می باشند .

در سال 1375 میزان با سوادی در جمعیت 6 ساله و بالاتر استان به 57/76 درصد می‌رسد که این رقم در نقاط شهری 14/97 درصد و در مناطق روستائی و غیر ساکن 30/92 درصد به دست آمده است . به عبارتی دیگر در استان به طور متوسط از هر 10 نفر 9 نفر با سواد می باشد .

ـ نژاد :

اگر چه اظهار نظر درباره نژاد کرد ، کاری بس دشوار است ولی به نظر می رسد کردهای کرمانشاه ، همچون کردهای کردستان آریایی تبار و از ساکنان قدیم فلات ایران می باشند . این قوم یکی از شعبات نژاد آریایی است که از هزاره دوم پیش از میلاد وارد ایران شدند و در کوه های زاگرس سکنی گزیدند .

کردها مردمانی ایرانی تبارند که زبان ، فرهنگ و آداب و سنن آنان در ارتباط و پیوند با دیگر مردمان در قلمرو زیست اقوام ایرانی است . در اسناد سومری و آشوری از بخشی از اقوام ساکن در سرزمین کوهستانی شرق آشور ، شمال شرق و شرق بین النهرین و سرزمین سومر به نام کرتی یا گودی و کارتی و کارد نام برده اند و در منابع ارمنی واژه کردوخ بر اینان اطلاق شده است . در آثار یونانی سده چهارم پیش از میلاد صریحاً به واژه کردوخی اشاره شده که محققین معتقدند کردوخی که با کردها ارتباط نژادی داشته اند . از زمان هخامنش تا دوره پس از اسلام اینان به نام « کورد » و « کرد » نامیده شده اند .

ـ زبان گویش :

زبان اهالی کرمانشاه کردی است ، زبان کردی خویشاوند نسبی زبان فارسی است زیرا اشتراک قواعد دستوری و ذخیره لغوی زبان های ایرانی نتیجه خویشاوندی نسبی آنها است . زبان کردی که شاخه ای از زبان شمال غربی ایرانی میانه است به علت داشتن ادبیات مکتوب اهمیت خاصی دارد . با این حال نفوذ زبان های دیگر در این زبان قابل توجه است . زیرا از زبان های عربی ، ارمنی ، ترکی و فارسی لغات بسیار در آن راه یافته است .

سابقه تاریخی کردها و پراکندگی آنان موجب پیدایش گویش های بیشماری شده است که از جمله آنها عبارتند از :

ـ گویش کردی کلهری :

این گویش کردی بیشتر در میان افراد کلهر مورد استفاده واقع می شود و مناطقی که تقریباً با این گویش سخن می گویند شامل ایلات زنگنه ، سنجابی ، احمدوند ، بهتوری ، نانکلی ، پایروندها ،‌اهالی قصرشیرین ، سرپل ذهاب ، قلخانی ، کرندی ، قلعه زنجیری های ساکن کرمانشاه ، صحنه و مردم دینور است . با این تفاوت که تلفظ و لغات مردم کلهر اصیل‌تر و در سایر نقاط با توجه به همجواری با گویش های دیگر کلمات تغییر یافته است .

ـ گویش کردی اورامی :

اکثر مردم دو ایل بزرگ لهونی در منطقه اورامان جنوبی در کرمانشاه و همچنین طوایف اورامان تخت و اورامان رزاب در حوالی کردستان و نیز ایل بزرگ باجلان که تعدادی از آنها در دشت ذهاب و بسیاری در حوالی خانقین زندگی می کنند . چندین روستا در منطقه گوران و تمامی مردم کندوله در دینور به این گویش تکلم می کنند .

ـ گویش کردی سورانی :

طوایف متعدد جاف جوانرود و تعدادی از طوایف مهاجرگوران ، مردم دشت ذهاب و جیگیران ، سراسر بخش روانسر و تیره هایی از اهالی سنجابی با این گویش سخن می گویند . این گویش شیوه ساده ای از کرمانج است .

ـ گویش لکی :

اهالی هرسین ، طوایف کاکاوند ، بالاوند ، جلالوند و عثمان وند به این گویش تکلم می کنند . این گویش آمیخته ای از گویش کردی کلهری و لری است . همچنین لغاتی از گویش اورامی نیز دارد .

علاوه بر گویش های کردی ، مردم کرمانشاه به زبان فارسی کرمانشاهی و مردم سنقر به زبان ترکی تکلم می کنند . لهجه فارسی کرمانشاهی خاص این دیار است . این لهجه از لحاظ ضرب المثل غنی است و واژگان کردی دگرگون شده با پرداخت در جملات فارسی کرمانشاهی ، جان می گیرد و کاربرد می یابد .

ـ مذهب :

اکثریت قریب به اتفاق جمعیت استان کرمانشاه را مسلمانان تشکیل می دهد که در حدود 7/99 درصد می باشد . در میان پیروان اسلام شیعیان و نیز اهل تسنن می باشند . گروهی نیز با نام اهل حق با حفظ آداب و مناسک و معتقدات دین کهن ایران باستان یعنی زردشتی و همچنین با التقاطی از اسلام به حیاط دینی خود ادامه می دهند .

به طور کلی اقلیت های مذهبی استان در مجموع 17/0 درصد از کل جمعیت را تشکیل می‌دهند که مهمترین آنها زردشتیان با 12/0 درصد مسیحیان 2/0 درصد و کلیمیان 3/0 درصد از کل جمعیت را دارد .

هنرهای سنتی کرمانشاه

صنایع دستی در استان کرمانشاه از سابقه تاریخی طولانی برخوردار بوده بطوریکه روزگاری کرند غرب زرادخانه مهمی بوده که سلاح های گوناگون را می ساخته است . در تاریخ یورش های تیموریان و جنگ های ایران و عثمانی از سلاح های ساخت کرند یاد شده است . صنایع دستی در استان کرمانشاه به موازات توسعه کشاورزی و دامداری پیشرفت هایی داشته و در اقتصاد و زندگی مردم استان به ویژه عشایر و روستائیان نقش مهمی داشته است

گلیم بافی

گلیم بافی از صنایع دستی خانگی است که در بیشتر نقاط استان کرمانشاه رواج دارد . اکثر کارگاههای گلیم بافی در خانه های روستاییان هرسین به عنوان مرکز عمده تولید گلیم در استان از شهرتی خاصی برخوردار است . وجود مراتع مساعد جهت پرورش دام ها که تأمین کننده الیاف لازم گلیم هستند خود دلیلی بر متداول بودن گلیم بافی در این نواحی است .

نقوش چشمه نظامی ، و نقوش ترکیبی درخت و لانه گنجشک ، مرغابی ، مار ، عروسک ، قیچی ، خطوط افقی ، عمودی ، نقش قرقره راه راه ، پنجه گربه ، قاچ خربزه ، گل مشرفی ، گل ترمه و سوزنی از جمله نقوشی هستند که در گلیم های استان به ویژه هرسین دیده می شود . همچنین در زمینه گلیم های هرسین نشانه های بسیاری از درهم تنیدگی تمدن و فرهنگ ها ملاحظه می شود . از جمله مناطق دیگری که در آن گلیم بافته می شود می توان به جوانرود ، گیلانغرب و ریجاب اشاره کرد .

موج بافی

موج و در اصطلاح محلی رختخواب پیچ  و مفرش از پشم خالص بافته می شود که تولید آن بیشتر جنبه رفع نیازهای محلی و سفارش دهندگان آشنا را دارد . موج یافی یکی از هنرهای خانگی است که هنوز در منطقه اورامانات رواج دارد . موج های رنگین کمان در اورامانات و جوانرود از شهرتی خاص برخوردار است در جوانرود این صنعت شکل کارگاهی پیدا کرده به طوریکه در در این کارگاه ها جولاها هنوز در پشت دستگاه ها به کار موج بافی مشغولند . امروزه موج  هنوز مورد استفاده قرار می گیرد به طوری که در مواردی هم به جای پتو یا روانداز یا رویه کرسی ، زیر انداز ، پرده و حتی به جای بقچه‌های بزرگ کاربرد دارد . جانماز یا سجاده تولید دیگر کارگاه موج بافی است .  قطع جانماز کوچک و حدود 60*110 سانتی متر است . رنگ آمیزی و نقش پردازی جانماز متأثر از جنبه معنوی کاربرد آن است و برخلاف موج که دارای رنگ های شاد است . ترکیب رنگی آن ، سیاه ، سفید و قهره أی می باشد .

مهمترین طرح های موج بافان عبارتند از کشکولی ، چهار خانه ، سیاه و سفید ، تخت قرمز ، برمالی و شطرنجی ضمناً موج بافان قادرند هر گونه پیشنهاد سفارش دهندگان را بافته و ارائه دهند .

پرده بافی

پرده بافی نیز یکی از صنایع دستباف کرمانشاه می باشد و هنوز چند نساجی در کرمانشاه به بافت پرده های نخی به اندازه های متفاوت مشغول می باشند. برای بافت پرده از همان دستگاهی استفاده می شود که در موج بافی به کار می رود.

جاجیم بافی

جاجیم بافی یکی دیگر از صنایع دستی کرمانشاه است که از دیرباز بین خانواده‌های روستایی و عشایر رواج داشته است. جاجیم به عنوان بالاپوش گرم مورد استفاده قرار می گیرد. حتی در بین برخی از خانواده های روستای جاجیم را به عنوان چشم روشنی و جهیزیه نوعروسان هدیه می دهند و به عنوان یادگاری ارزنده سال ها در خانوارها باقی می ماند.

مواد اولیه جاجیم پشم است و بافت آن شبیه گلیم است با این تفاوت که جاجیم در چهار تخته بافته می شود و پس از بافتن به هم متصل و دوخته می شود. در منطقه اورامان و ثلاث زنان جاجیم هایی را با نقوش متنوع و جنس مرغوب می بافند که در نوع خود کم نظیر می باشد.

قالی بافی

قالی بافی به صورت یک فعالیت جنبی با ارزش خود مصرفی و با نقوش بومی و محلی از سال ها پیش در میان روستائیان کرمانشاه وجود داشته است . نقش های محلی شناخته شده ، نام روستاهای معینی را برخود دارد که از جمله می توان به نقش های حسین آباد و اکبر آبادی و کیونانی اشاره کرد . امروزه تقریباً در بیشتر روستاهای سنقر و در اغلب روستاهای صحنه ، کنگاور ، دینور و بیستون ، قالی بافی دایر است . در میان عشایر منطقه غربی کرمانشاه به ویژه ثلاث باباجانی اگرچه قالی بافی صنعت دستی اصلی نیست ولی در کنار گلیم بافی و سایر دست بافت ها قالی هم بافته می شود . در فرهنگ قالی بافی کرمانشاه واژه گل به معنی نقش به کار برده می شود چنانکه در گل اکبرآباد ، گل ترنجی ، منظور از گل نقشه گل قالی است . نقش های شناخته شده در قالی بافی این منطقه عبارتند از دارگل ، بازوبندی ، سماوری ، عبداللهی ، اکبر آبادی ، کیونانی و حسین آبادی که هر یک از این نقش ها ، خود مجموعه ای از خرده نقش ها را در بر دارند.

نمد مالی

نمد مالی از جمله هنرهای سنتی کاربردی منطقه عشایری کرمانشاه است که از دیرباز در این استان وجود داشته و تاریخی به قدمت دست بافی دارد . در گذشته انواع پوشش های پشمی و زیر اندازها ، حتی زین اسب ها از نمد تهیه می شد . در حال حاضر مصرف پوشش آن از قبیل کلاه نمدی ، جلیقه و فرجی می باشد و چه زیباست نقش های رنگین این نمدها که هنوز در کف سیاه چادرها و بر دوش چوپانان خودنمایی می کنند . کاربرد نمد در بین عشایر به ویژه آنهایی که در حال کوچ هستند بیشتر می باشد .

نمدهای زیر انداز منطقه معمولاً به دو رنگ سیاه و سفید به صورت سفید در زمینه سیاه در نقش می باشد . البته رنگ های سبز ، سرخ ، پرتغالی و بنفش هم در زمینه سفید برای تزئین کردن آن می افزایند . نقش های متداول در روی نمدهای نقاط مختلف کرمانشاه عبارتند از : شمشیر و تپانچه ، رنگین کمان ، گل ترنج ، تبرزین ، درخت و گنجشک ، کله قوچی ، نیلوفر ، بز کوهی ، مرغ ، گل ، پله ، جقه شاهی و …