راههای پیشگیری و مقابله با آتش سوزی جنگلها

مقدمه-

نقش منابع طبیعی وبویژه جنگلها در حیات و بقاء موجودات زنده وبخصوص انسانها برکسی پوشیده نیست این مهم همگام با رشد و توسعه جمعیت و شهر نشینی ازیک سو وتوسعه و پیشرفت، صنعت و تکنولوژی از سوی دیگر اهمییت فزاینده ای یافته است.امروزه معضلات زیست محیطی افکار جامعه جهانی را متوجه خود ساخته است .تغییرات جوی،گرم شدن تدریجی کره زمین ،افزایش گازهای گلخانه ای و آلودگیهای ناشی از افزایش جمعییت وتوسعه صنعت نه تنها دانشمندان وپژوهشگران بلکه مدیران سیاسی ممالک جهان را به تلاش و چاره جویی وادار نموده است دراین فرایند جنگلها بعنوان یکی از ارزشمند ترین سرمایه های ملی بیش از پیش در معرض خطرات و بلایا قرار گرفته است همانگونه شاهد و ناظر هستیم آتش سوزی عمدی وغیر عمدی جنگلها در ایران و بخصوص استان کردستان و شهرستانهایی مانند مریوان وسروآباد یکی از مهمترین عوامل نابودی این سرمایه ملی و انسانی است که با سوء مدیریت تشدید شده است لذا بدرستی وبنا به ضرورت با همت انجمن سبزچیای مریوان این همایش برگذار میگردد بنا به ماهییت موضوع این مقاله تلاش خواهم کرد با رویکرد کاربردی وعملیاتی راه کارهای عملی واجرایی ارایه نمایم.

فصل اول- کلیات

تاریچه و تشکیلات سازمان جنگلها و مراتع کشور-

این بخش برگرفته از کتاب تاریخ علوم منابع طبیعی ایران نوشته دکتر کریم جوانشیر می باشد . در سال 1299 وزارت فلاحت ، سازمانی ابتدایی را در جنگلهای شمال تشکیل داد . وظیفه این سازمان عبارت بوده از :

نقشه برداری جنگلها

تفکیک جنگلهای خالصه از شخصی و تعیین جنگلهای بکر و قابل استفاده از جنگلهای مخروبه و بوته زار

سازمان مزبور که ابتدا مقر ثابتی نداشت و بطور سیار انجام وظیفه می نمود از سال 1302 در شهر مشهد سر سابق بابلسر فعلی مستقر گردید .

سازمان جنگلبانی کشور در سال 1303 به شرح ذیل بوده است :

تشکیلات مرکزی مرکب بوده است از یک کارشناس «فندم هاگن» یک رئیس اداره «میرشمسی» یک مترجم «عزیز بکلو» و چند نفر کارمند .

تشکیلات مازندران و گرگان مرکب از سه مستحفظ و یک قراول جنگل تحت ریاست «هالن شریکو» که مرکز تشکیلاتی آن در بابلسر فعلی بوده است .

تشکیلات گیلان مرکب از سه نفر مستحفظ جنگل و یک قراول جنگل به ریاست «سرکارات» که مرکز تشکیلاتی آن شهر رشت بوده است .

دراواخر 1309 «لوئی نیکه» مستشار فرانسوی جنگل که اداره فلاحت استخدام شده به ایران آمده بود شروع به بازدید جنگلهای شمال نمود . پس از بازدید تغییراتی در وضع سازمان جنگلها داده شد .

در سال 1310 برحسب پیشنهاد نیکه «میرمنصور خمسی» و «هالن شریکو» از سمت خود برکنارشد

هدف و وظائف اساسی سازمان جنگلها و مراتع کشور در تشکیلات مصوب سال 1351 به شرح ذیل بوده است :

هدف-

حفظ و حمایت و احیاء و توسعه و بهره برداری از جنگلها و مراتع و اراضی جنگلی و بیشه های طبیعی و اراضی مستحدثه ساحلی و همچنین حفظ و حمایت و اصلاح خاکهای کشور و حفاظت آبخیزها

وظائف اساسی

حفظ و حمایت و حراست و بهره برداری از جنگلها و مراتع و توسعه جنگلها و مراتع دست کاشت و ترویج جنگلکاری و احیاء جنگلها و مراتع مخروبه

تأسیس و تشویق ایجاد مجتمع های صنعتی و بهره برداری از جنگلها و مراتع طبق قوانین مقررات مربوط

تهیه و اجرای طرحهای بزرگ جنگلکاری و جنگلداری و احیاء جنگلها و مراتع

تأسیس پارک های بزرگ و مجهز جنگلی

طرح و اجرای برنامه های آبخیزداری و حفاظت خاک

ایجاد مراتع و جنگلهای مصنوعی و تعلیم و تربیت کادر لازم برای انجام وظائف

ایجاد قوانین مربوط به جنگلها و مراتع ، خاک ، اراضی ساحلی و قوانین دیگری که با وظائف سازمان جنگلها و مراتع کشور بستگی داشته باشد .

بررسی در زمینه جنگل ، مراتع ، حفاظت خاک و آبخیزها و تثبیت شن های روان

معرفی ساختار سازمانی-

ساختار سازمانی اداره کل تشکیل شده است از مدیر کل و 3 معاونت به شرح ذیل :

معاونت برنامه ریزی و پشتیبانی

معاونت فنی

معاونت حفاظت و امور اراضی

ادارات روابط عمومی – حراست – ترویج و مشارکتهای مردمی – امور حقوقی – یگان حفاظت و نیز بازرسهای فنی و اداری بعنوان زیرمجموعه های مدیریت مشغول فعالیت اند .

در حوزه معاونت برنامه ریزی و پشتیبانی ادارات ذیل فعالیت دارند :

اداره طرح و برنامه

اداره امور مالی

اداره امور اداری و پشتیبانی

در حوزه معاونت فنی ادارات ذیل فعالیت دارند :

اداره جنگلداری و جنگلکاری

اداره فنی و مهندسی

اداره مرتع و بیابانزدایی

اداره بهره برداری

در حوزه معاونت امور اراضی و حفاظت ادارات ذیل فعالیت دارند :

اداره حفاظت و حمایت

اداره استعدادیابی اراضی

اداره ممیزی اراضی

فصل دوم:راههای پیشگیری از آتش سوزی جنگلها-

”پیشگیری بهتر از در مان“ نه تنها ضرب المثل درستی در بهداست و درمان است بلکه در سایر بخشهای زند گی فردی و اجتماعی کارگشاست بدون تردید دراین موضوع نیز پیشگیری مهمتر و مطلوبتر از مقابله با آتش سوزی است به نظر میرسد ماهییت فعالیتهای پیشگیری نرم افزاری بعکس در بحث مقابله نوع اقدامات غالبا سخت افزاریست.به همین دلیل در پیشگیری نیازمند دقت وظرافت واتخاذ تدابیری هستیم برای تفهیم اهمییت مسئله وتغییر در رفتار جامعه.تغییر در رفتار جامعه نیز حاصل ومستلزم تغییر در نگرش جامعه است ودر یک سلسله ارتباط منطقی تغییر در نگرش نیز مستلزم تغییر در دانش است بنابراین در بحث پیشگیری بطور کلی در حوزه علوم انسانی در اولین گام با سه مقوله“ دانش“ ”نگرش“ ”رفتار“ مواجه هستیم ناگفته پیداست بزه کاری ها، کجروی ها،جرم وجنایات و...ومجموعه ی رفتارهای منفی معلول فقدان دانش و نگرش مثبت است موضوع پیشگیری از آتش سوزی جنگلها نیز از این قاعده مستثنی نیست حتی اگر عمدی وآگاهانه ویا سیاسی وامنیتی باشد. تحول در دانش وبینش ورفتار نه تنها در علوم اجتماعی و تربیتی بلکه در احکام ومعارف اسلامی مورد تاکید قرار گرفته است کما اینکه خداوند سبحان در صوره رعد آیه 11 میفرماید ”خداوند سرنوشت هیچ قومی تغییر نمی دهد مگر آن قوم سرنوشت خود را تغییر دهند“

البته کارفرهنگی- آموزشی پر هزینه وزمانبراست واز آن مهمتر متاثر از شرایط سیاسی- اقتصادی است به قول معروف شکم گرسنه خدا را نمی شناسد وقتی مردم سوخت کافی نداشته باشند چوب جنگل می برند وقتی در آمد کافی ندارند از جنگل زمین می سازند ویا برای تامین امنییت جنگل را از بین میبرند لذا همه ی بخشهای جامعه در ارتباطی سیستماتیک بر همدیگر اثر می گذارند وااینجاست که کار پیشگیری از آتش سوزی جنگلها مشکل می شود بااین حال وبا توجه به نکاتی که اشاره شد راهکارهای زیر پیشنهاد می گردد:

1-تشکیل سمینارها و جشنواره هاو اجتماعات و... در مقاطع مختلف زمانی با شرکت اشخاص با نفوذ مناطق روستایی (بویژه مناطق هدف)

2-انجام تحقیقات کاربردی به منظور جمع آوری اطلاعات مورد نیاز

3- تهیه وتدوین مواد خواندنی و آموزشی،لوح های فشرده،عکس وپوستربر اساس نتایج سمینارها و تحقیقات انجام شده با محتوا و پیام های آموزشی در خصوص اهمییت وفواید و ضرورت حفظ ونگهداری از جنگلها

4-اجرای آموزشهای رسمی و غیررسمی به منظور انتقال یافته ها وپیامهای آموزشی در صورت امکان در قالب آموزشهای رسمی وزارت آموزش وپرورش و نهضت سواد آموزی و توسط NGO ها و افراد علاقه مند

5-انتقال پیامها بوسیله رسانه های جمعی مانند رادیو و تلویزیون،مطبوعات و...

6-تشکیل کانونهای جنگلبانی در سطوح مرکز،استان،شهرستان،بخش و روستا با عضویت اشخاص حقوقی و حقیقی واجد شرایط(در مرکز وزرای جهاد کشاورزی،کشور،اموزش وپرورش ،رییس سازمان جنگلها و مراتع،رییس کمسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی،در استان: استاندار،رییس سازمان جهاد کشاورزی، رییس سازمان آموزش و پرورش، رییس منابع طبیعی،2نفر از نمایندگان استان،در شهرستان:فرماندار،رییس جهاد کشاورزی،رییس آموزش و پرورش رییس منابع طبیعی،نماینده شهرستان در مجلس،دربخش:بخشدار،رییس شورای بخش،رییس منطقه آموزش و پرورش،امام جمعه مرکز بخش،در روستا:اعضای شورای روستا،رییس هر کدام از مقاطع تحصیلی روستا،امام جماعت روستا اجرایی کانونهای جنگلبانی.

8-ارزیابی از عملکردها در پایان هر سال وباز خورد در فرایند اجرایی

7-تهییه اساسنامه و شرح وظایف و دستورالعمل های اجرایی کانونهای جنگلبانی.

نقش NGOها ومردم -

آنچه تحت عنوان کانون های جنگلبانی پیشنهاد گردید ویا تاریچه و ساختار سازمانی سازمان جنگلها و مراتع کشور بیان شد با این فرضیات بود که دولت و سازمانهای رسمی بر اساس قانون و مقررات ووظایف سازمانی خود عمل می کنند اما آنچه رخ داده است واکنون شاهد این تراژدی غم انگیز هستیم سوء مدیریت وعدم انجام اقامات قانونی و اساسی است

اینجاست که نقش سازمان های غیر رسمی یا همان NGO ها والبته با مشارکت مردم بعنوان یک ضرورت برای پیشگیری و مقابله با آتش سوزی جنگلها مطرح می گردد

شاید بزرگترین مزیت سازمانهای مردمی وغیر دولتی را بتوان در 2مورد خلاصه کرد اول: انگیزه و علاقه دوم: آزادی از قید وبند های بروکراسی اداری

با یک تعریف ساده می توان گفت : سازمانهای غیر رسمی سازمان هایی هسنتند متشکل از تعدادی افراد که با اسنفاده از منابع انسانی و مادی موجود فارغ از ساختار و وظایف مدون اداری بصورت آژاد و داوطلبانه وبا علاقه و انگیزه برای تحقق اهداف مشترک خود فعالیت می کنند

لذا موء لفه های انگیزه،علاقه مندی،هدفهای مشترک،وعدم محدودیت اداری و آزادی عمل (درصورت امکان) موفقیت این سازمانهارا به اثبات رسانده است کما اینکه این سمینار واقدامات مداوم برخی از NGO های مریوان و ضعف عملکرد دستگا های موجود دلیلی بر این واقعیت است

بنابراین با اصلاح بند 6 که به شکلی بروکراتیک برای تشکیلات رسمی پیشنهاد شده بود وانطباق آن با شرایط وماهیت سازمانهای غیر رسمی ، بقیه راهکارها را می توان دردستور کار اینگونه سازمانها قرار داد

بنابراین تشکیلات مردمی نیز میتواند تحت عنوان کانون ویا هر عنوان دیگری در بخش پیشگیری با هماهنگی وسازماندهی وبکار گیری امکانات مادی و انسانی وبخصوص از طریق مشارکت مردم، راهکارهای فوق را دنبال نماید.

فصل سوم – راههای مقابله با آتش سوزی جنگلها-

همانگونه گفته شد بدلیل اهمییت و اولویت پیشگیری نسبت به درمان در بحث مقابله صرفا با مجموعه ای از اقدامات عملیاتی برای مهار آتش سوزی سروکار داریم لذا با پرهیز از اطاله کلام راه کارهای زیر توصیه میگردد:

1- تشکیل ستاد بحران-

این ستاد با عضویت اعضاء کانونهای جنگلبانی که در بحث پیشگیری اشاره شد وشهردار و رییس آتش نشانی شهرستان بصورت دائمی وبصورت ویژه در فصول گرما تشکیل میگردد بدیهی است شرح وظایف ،دستورالعمل و برنامه عملیاتی از ملزومات ستاد بحران است که ظرف مدت یک هفته از زمان تشکیل ستاد تهیه و تدوین خواهد شد.

2- مدیریت بحران -

ستاد بحران زمانی کار ساز است که با مدیریت بحران اداره شود وگرنه شاهد وضع موجود خواهیم بود مدیریت بحران علاوه بر اجرای وظایف مدیریت شامل: برنامه ریزی،هماهنگی،سازماندهی،بکارگیری بهینه منابع و امکانات ،نظارت وکنترل و ارزیابی، باید واجد شرایط ویژه ای مانند قدرت ،قاطعییت، سرعت عمل ،تاثیر گذاری و...باشد

3-تشکیل گروهای عملیاتی-

گروهها وتیمهای عملیاتی سربازان وکماندو هایی هستند برای اجرای عملیات مهار آتش سوزی .لذا انتخاب آنها با رعایت شرایت فیزیکی و روانی بسیار موء ثراست انگیزه و تعهد و اعتقاد و...که از ویژگیهای سازمانهای مردمی بود از مهمترین شرایط این گروهاست

4-آموزشهای تخصصی-

در عصر دانش و تکنولوژی برای انجام امور ساده نیز مهارت و تخصص مورد نیاز است لذا برای مهار آتش که پر خطر وزیان آور است آموزشهای ویژه از ضروریات است.

5-تامین امکانات مالی،تدارکاتی،ماشین آلات و نکنولوژی-

بدیهی است عملیات مهار آتش نیازمند امکانات ویژه است دستگاهای دولتی ذیربط بر اساس ماموریت ورسالت سازمانی اعتبارات و امکانات نسبی در اختییار دارند ضمن قبول عدم کفایت آنها وضرورت تامین امکانات واعتبارات مورد نیاز استفاده بهینه از امکانات موجود صورت نگرفته است

6-رابط های مناطق روستایی-

گرچه آحاد مردم با احساس مسولیت رابطین روستایی هستند اما برای کانالیزه کردن جریان اطلاع رسانی در هرروستا یک نفر داوطلب وفعال وعلاقه مند بعنوان رابط تعیین میگردد تا بطور مستمر با ستاد بحران در ارتباط و اطلاع رسانی باشد

7-تعامل وارتباط و هماهنگی ستاد بحران با مردم مناطق روستایی از طریق تشکیل سمینار،مراسم های مختلف ،جلسات عمومی و... و جلب نظرو حمایت عملی و مادی ومعنوی و همه جانبه آنان در زمان وقوع آتش سوزی .

نتیجه گیری:

1- بحران زیست محیطی مهمترین معضل جهانی ومنطه ای و محلی است.

2- آـتش سوزی جنگبها یکی از مهمترین مشکلات محیط زیست است.

3-مبارزه با آتش سوزی جنگلها را می توان به دو بخش پیشگیری ومقابله تقسیم کرد که بخش پیشگیری مقدم بر مقابله است.

4- تحقیقا وبر اساس شواهد موجود دستگاهای دولتی به وظایف خود در قبال آتش سوزی جنگلها عمل نکرده اند.

5-برای پیشگیری و مقاله با آتش سوزی جنگلها باید بطور تشکیلاتی کانونهای جنگلبانی (جنگلداری)و ستاد بحران را با مشارکت بخشهای دولتی و مردمی تشکیل داد.

6-NGO ها و مردم بدلیل انگیزه ، احساس مسولیت،فعا لیتهای داوطلبانه و آگاهانه و... در پیشگیری و مقابله با آتش سوزی جنگلها نقش بهتر وبیشتری داشته اند ولازم است با سازماندهی و برنامه ریزی بیش از پیش اقدام نمایند.

گذشتگان به ما بخشیدند ما نیزبه آیندگان اهداءکنیم