جوانڕۆ ویکیپیدیا

جوانڕۆ لە شارەکانی پارێزگای کرماشانی خۆرهه‌ڵاتی کوردستانه‌. شاری جوانرۆ که‌وتوه‌ته‌ داوێنی چیای شاهۆ، ماکوان ، ساراوه‌ن و به‌نیگه‌ز. شاهۆ جوانیه‌کی بێ وێنه‌ی به‌خشیوه‌ به‌ شاری جوانرۆو.پێشتر له‌ناو شاری جوانرۆ رووبارێک ئه‌گوزه‌را، به‌ڵام به‌ هۆی گه‌وره‌ بوونی شار، ئیستا ئه‌و رووباره‌ نه‌ماوه‌. که‌ش و هه‌وای له‌ وه‌رزی زستان، سه‌رماو سۆڵه‌ به‌ڵام له‌هاوین فێنک و خۆشه‌و شوێنی گه‌شتو سه‌یرانه‌. خه‌ڵکی جوانرۆ جافن و تیره‌ گه‌وره‌کانی عێلی جاف سه‌ره‌تا له‌م ناوچه‌یه‌ بوون. تیره‌ به‌ ناو بانگه‌کانی عێلی جاف که‌ ئیستا له‌ ناو جوانرۆ ده‌ژین بریتین له‌: باوه‌جانی،وه‌له‌د به‌یگی، کلاشی، ئیمامی، قوبادی، ئێناخی، تاوگۆزی و کۆکۆیی.

جوانرۆیه‌کان هه‌میشه‌ له‌گه‌ڵ حوکومه‌تی ناوه‌ندی شاهه‌نشاهی ئیران ناکۆک بوون، بۆ نموونه‌ له‌ ئه‌نجامی کوشتنی حه‌مه‌ سه‌عید سانی هه‌ورامی، فه‌رهاد میرزای مامی ناسره‌دین شای قاجار، فه‌رمانی به‌ عه‌لی ئه‌کبه‌ر خانی شه‌ره‌فولمولک حاکمی جوانرۆ دا ئه‌شکه‌نجه‌و ئازاری جوانرۆیه‌کانی بدات. جوانرۆیه‌کان هێزێکی پێنج هه‌زار که‌سیان به‌ فه‌رمانده‌یی حه‌بیبوڵا خانی باوه‌جانی، روسته‌م به‌یگی و وه‌ڵه‌د به‌یگی دروست کرد بۆ هێرش کردنه‌ سه‌ر قه‌ڵای جوانرۆ که‌ مه‌ڵبه‌ندی حوکمرانی بووه‌. له‌و هێرشه‌ دا زیانو زه‌ره‌ری زۆر ئه‌گه‌یه‌نن به‌ دارو ده‌سته‌ی عه‌لی ئه‌کبه‌ر شه‌رفولمولک که‌له‌ شوێنێکیتره‌وه‌ بۆ حوکمرانی جوانرۆ نێردرا بوون. له‌و جه‌نگه‌دا، کوڕو مامی شه‌ره‌فولمولک کوژران. له‌ تۆڵه‌ی ئه‌و هێرشه‌، ناسره‌دین شای قاجار هێزێکی زۆر به‌پشتگیری فه‌رهاد میرزای مامی ده‌نێرێ بۆ جوانرۆ. گوندو باخو دارستانه‌کانی ناوچه‌ی جوانرۆ تۆپ باران ئه‌کا. خه‌ڵکی جوانرۆ و گونده‌کانی ده‌ورو به‌ری ئاواره‌ی شاره‌زوور ئه‌بن. بۆ ئه‌وه‌ی شۆرشی رزگاریخۆازی کورد به‌ رێبه‌ری ژنراڵی هه‌میشه‌زیندوو، بارزانی نه‌مر، له‌ هێزو ده‌سه‌ڵاتی پارچه‌کانی تری کوردستان که‌ڵک وه‌ر نه‌گرێ، له‌ ساڵی 1334ی هه‌تاوی ( 1955 ی زایینی ) په‌یمانی به‌غدا له‌ نێوان ئێران‌و تورکیا و ئێراق به‌سترا. یه‌کێ له‌ بڕگه‌کانی ئه‌و په‌یمانه‌، به‌ستنی سنووره‌کانی ئه‌م سێ وڵاته‌ بوو، بۆ ئه‌وه‌ی کوردی پارچه‌کانی تر نه‌چنه‌ ناو بزوتنه‌وه‌ی رزگاری خوازی بارزانیه‌وه‌. هه‌ر له‌و ساڵه‌ دا حکومه‌تی ئێران بۆ چه‌ک داماڵینی گشتی ناوچه‌ی جوانرۆ ،سوپای چواری باخته‌ری به‌ سه‌رپه‌رشتی غوڵامحوسین خانی ئه‌رده‌ڵان نارده‌ ناوچه‌ی جوانرۆ. به‌ڵام جوانرۆیه‌کان گوێیان نه‌دایه‌ فه‌رمانه‌کانی حکومه‌ت و سنوریان به‌زاندو به‌ چه‌که‌کانیانه‌وه‌ په‌یوه‌ندیان گرت به‌ شۆرشی رزگاری خوازی بارزانی. بارزانی نه‌مریش کۆسپو گرفتی ئاواره‌ جوانرۆیه‌کانی چاره‌ سه‌ر کرد و ژماره‌یه‌کی زۆر جوانرۆیی چوونه‌ ریزی شۆرشی ئازادی خوازانه‌ی کورد. هه‌ر له‌وسالًه‌دا حه‌مه‌عه‌لی قازی زاده‌، ئه‌مین به‌یگی روسته‌می، عێزه‌ت به‌یگی عه‌نایه‌تی و موحه‌مه‌د به‌یگ وه‌کیلی جوانرۆ وه‌ک نوێنه‌رانی خه‌ڵکی ناوچه‌ی جوانرۆ وهه‌ورامان به‌دیداری بارزانی نه‌مر شاد بوونه‌وه‌ و به‌لًێنی هه‌موو جۆره‌ هاوکاری و یارمه‌تیه‌کیان دایه‌ پێشه‌وا بارزانی. حۆسیـن به‌یگی وه‌کیل شۆرشگێری ئازای جوانرۆ پاش په‌یوه‌ندی به‌ بزووتنه‌وه‌ی بارزانی له‌ ساڵی 1963، ئازایه‌تی‌و نه‌ترسیه‌کی بێ وێنه‌ی له‌خۆ نیشاندا و له‌ گه‌ڵ پێشمه‌رگه‌کانی له‌ شه‌ره‌ پارتیزانیه‌کان تا نزیکه‌ی به‌غدا به‌شداری ئه‌کرد. جوانرۆیه‌کان له‌ شۆرشی ئه‌یلوول شه‌هیدو برینداری زۆریان پێشکه‌ش کرد که‌ نموونه‌یان شه‌هید حه‌مید موحه‌مه‌دی هونه‌رمه‌ندو ده‌نگخۆش بوو. له‌پاڵ شاری جوانرۆ ئوردوگایه‌ک هه‌یه‌، سه‌رده‌مێک ژماره‌یه‌کی زۆر له‌ئاواره‌کانی شاری هه‌ڵه‌بجه‌ی له‌ خۆ گرتبوو. پاش راپه‌رینه‌که‌ی ساڵی 1991ی باشووری کوردستان و دروستبوونی هه‌رێمی کوردستان له‌لایان سه‌رکردایه‌تی کورده‌وه‌، ئاواره‌کانی باشووری کوردستان به‌گشتی و هه‌ڵه‌بجه‌یه‌کان به‌تایبه‌تی گه‌رانه‌وه‌ بۆ زێدو شاری خۆیان. ئه‌م ئوردوگایه‌ ئه‌گه‌ر چی ئیستا چۆڵه‌، به‌ڵام خانوه‌ روخاوو شه‌قامه‌ چۆلًه‌کانی پره‌ له‌ بیره‌وه‌ری و ئاواره‌یی و غوربه‌ت و ته‌نیایی. له‌پاڵی ئه‌م ئوردوگایه‌ گۆرستانێک هه‌یه‌ که‌ تێیدا چه‌ند شه‌هیدی هه‌ڵه‌بجه‌یی بۆ هه‌میشه‌ خه‌وتوون.