واژه اورامان یا هورامان از دو بخش «اهورا» و «مان» به معنى خانه، جایگاه و سرزمین تشکیل شده است. پس اورامان یعنى سرزمین اهورایى و جایگاه اهورا مزدا. «هور» معنى دیگرى هم دارد. هور در اوستا به معنى خورشید است. هورامان را مىتوان جایگاه خورشید هم معنى کرد. جنوب شرقى شهر مریوان روستایى به نام «اورامانات تخت» قرار دارد که جادهاى به طول هفتاد و پنج کیلومتر آن را به شهر مریوان متصل مىکند. اگر با یک حساب سرانگشتى حفظ اصالت و فرهنگ ابیانهاىها و معمارى ماسوله را کنار هم قرار و گسترش دهیم جواب صورت مسئله ما روستاى اورامانات تخت خواهد بود. این روستا را هزار ماسوله مىنامند. زیرا معمارى آن همانند ماسوله است. حیاط هر خانه بام خانهاى دیگر است، اما با وسعتى بیشتر.
معمارى اورامانات و سرسبزى این منطقه کوهستانى رویاى پلههایى به سمت بهشت را متصور مىکند. خانههاى این روستا با سنگ و اغلب به صورت خشکه و به صورت پلکانى ساخته شده است. مردم منطقه معتقدند اورامانات تخت زمانى شهرى بزرگ بوده و مرکزیتى خاص داشته به همین دلیل از آن به عنوان تخت یا مرکز (حکومت) ناحیهاى اورامان یاد مىکردهاند. به غیر از وضعیت خاص روستا از نظر معمارى، موقعیت چشمههاى پرآب، مراسم خاص و آداب و رسوم و وجود مقبره و مسجد پیر شالیار و به ویژه جمعیت و تعداد سکنه قابل توجه آن نشانگر اهمیت منطقه از زمان ساسانى است. پوشاک کردى آمیزهاى از رنگ و نقش است. در کجا و چگونه مىتوان زیباترین رنگهاى دنیا را در کنار هم دید. لباس مردم اورامانات کردى است. پیش از ورود پارچه و کفشهاى خارجى و سایر منسوجات داخلى به استان کردستان، بیشتر پارچهها و پاى افزار مورد نیاز آنها توسط بافندگان و دوزندگان محلى بافته و ساخته مىشده است.
ساخت پاى افزار «گیوه» یا «گلاش» یا «کالى» بر عهده اوراماناتىها و مردم و آبادىهاى هجیع، نودشه، بوده و بافت را مردم آبادىهاى نوسود شهرستان پاوه بر عهده داشتهاند. جولایى، بافت، پارچه و انواع منسوجات مانند بوزو، ربال، جاجیم، بره بوشمین، موج، جوراب، دستکش، زنگال و کلاء انواع دستبافتهاى این منطقه هستند. مردان کرد اورامانى چوخه، پانتول، ملکى شال، دستار، فرنجى و کله بال و زنان آن جانى، کلنجه، شال، کلاه و کلله مىپوشند. انواع این لباسها با زیورآلات مختلف تزئین شدهاند و رنگارنگ هستند. قارچ، کرفس، کنگر، ریواس، خوژه، پنیر، شیر، عسل، گردو، انجیر موادغذایى این منطقه را تشکیل مىدهند. پلو، «دوغه وا» یا آش دوغ، ساوار، گردول، ترخینه، دوختن یا آش گزنه، هتیمچه با گوشت گوسفند، شدروا، گرما، رشته پلو، رشته رون یک آبه، پرشین، شلغم ترش، و کلانه، از غذاهاى اورامانى است.
از تولیدات هنرهاى سنتى مثل گلیم، سجاده، نمد، سبد، گیوه به عنوان سوغات این محل نام برد. اما دلیل دیگرى به غیر از درمان و سیاحت در یک منطقه سنتى براى سفر وجود دارد. میراث فرهنگى و کهن ایران زمین مىتواند دلیلى براى کشش مسافران به شهرهاى مختلف باشد. هخامنشیان و شکوه شان زبانزد و مایه افتخار ایرانیان است
منطقه هورامان ناحیه ای کوهستانی که به لحاظ زبانی و سابقه تاریخی جایگاه ویژه ا ی در جمع ساکنان مناطق کردنشین دارد، دو بخش شمالی شهرستان پاوه (بخش مرکزی و بخش نوسود)، بخشی از استان کردستان( شامل مریوان و مناطق اطراف آن)، و مناطقی از کشور عراق را در بر می گیرد. آن بخش از منطقه هورامان که در داخل مرز های کشور ایران قرار دارد. خود به دو بخش هورامان تخت و هورامان لهون قابل تقسیم است. از مقایسه نقشه ی تقسیمات کشوری و موقعیت ویژه منطقه هورامان می توان در یافت که منطقه هورامان تخت به تمامی، در استان کردستان و منطقه هورامان لهون به تمامی در استان کرمانشاه قراردارد.
شهرها و روستاهای هورامی زبان در کردستان عراق
ناحیه هورامان کوهستانی و پر برف و باران است. میزان بارندگی سالیانه حدود 800-900 میلی متر می باشد. بخش اعظم این بارش به صورت برف و در قلل و دامنه کوهها صورت میگیرد